Papierowa amunicja

Wydawnictwa drugiego obiegu w PRL w latach 1976-1989 na przykładzie prasy bezdebitowej środowisk młodzieżowych oraz Regionu Podbeskidzie Niezależny ruch wydawniczy w komunistycznej Polsce, zwany popularnie drugim obiegiem, był fenomenem niespotykanym w żadnym z innych państw tzw. Bloku Sowieckiego. Mimo represji funkcjonował nieprzerwanie od końca 1976 roku aż po pamiętny rok 1989.

Bibliografowie szacują, że w tamtym okresie niespełna piętnastu lat ukazało się poza cenzurą (a więc w świetle ówczesnego prawa nielegalnie) około 6,5 tysiąca książek i broszur oraz blisko 6 tysięcy tytułów prasowych – od jednostronicowych pisemek po opasłe periodyki. W ten sposób podziemni redaktorzy, drukarze i kolporterzy skutecznie kruszyli informacyjny monopol władzy. Nie zatrzymały ich szykany i represje, szczególnie dotkliwe w czasie stanu wojennego.

W drugim obiegu ukazywały się dzieła takich autorów jak Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz, Aleksander Wat, Tadeusz Konwicki, Stanisław Barańczak, Jerzy Andrzejewski, Marek Hłasko, Zbigniew Herbert, Władysław Bartoszewski, Andrzej Drawicz, Stefan Żeromski, Gustaw Herling-Grudziński, Stefan Kisielewski, Józef Mackiewicz, Marian Brandys, Aleksander Sołżenicyn, Milan Kundera, Wieniedikt Jerofiejew, Vaclav Havel, Josif Brodski, Norman Davies, George Orwell czy Günter Grass.

Bezdebitowe gazetki wydawały najróżniejsze środowiska. Były pisma zakładowe i branżowe, osiedlowe, wiejskie i miejskie, wydawane przez zdelegalizowaną Solidarność, ugrupowania polityczne (także nielegalne w świetle ówczesnego prawa) i  grupy środowiskowe.

Według szacunkowych obliczeń ponad 750 niezależnych pism wydawanych było przez środowiska studenckie (najczęściej związane ze Studenckimi Komitetami Solidarności lub Niezależnym Zrzeszeniem Studentów). Z kolei około 600 tytułów prasy bezdebitowej związanych było ze środowiskami młodzieżowymi,  uczniowskimi.

Na Podbeskidziu (a więc na terenie istniejącego od 1975 roku województwa bielskiego)  w latach 1980-1989 wydanych zostało ponad 70 tytułów prasy bezdebitowej.

Niezależny od władz obieg wydawniczy nie tylko przełamywał państwowy monopol informacyjny, ale także poprzez sieć kolportażu tworzył i cementował alternatywne struktury społeczne. „Papierowa amunicja” skutecznie kruszyła fundamenty totalitarnego państwa. To wszystko zaowocowało wiosną 1989 roku błyskawicznym powstawaniem i rozwojem solidarnościowych Komitetów Obywatelskich. Spełniły się słowa, powielane w podziemnych gazetkach, a utrwalone w wierszu poety:

Na wolność to wkrótce wymienisz – przeczytaj, przepisz, nie niszcz…

Artur Kasprzykowski

https://www.facebook.com/BibliotekaUBB

https://biblioteka.ubb.edu.pl/o-bibliotece/aktualnosci/papierowa-amunicja-42.html